دو مقوله ی شهر نشینی و رشد شهری با هم کاملا متفاوت است. چرا که شهر نشینی به معنی رشد موزون و متناسب جمعیتی است که در فضای شهری زندگی می کنند در حالیکه رشد شهری به معنی افزایش ناموزون تعداد جمعیت است که اغلب تحت تاثیر مهاجرت رخ می دهد(رشد منفی)
در بررسى مسئله شهرنشینى و رشد شهرى مى بایستى میان این دو موضوع تفاوت قایل شد. شهرنشینى به معنى افزایش متناسب جمعیتى است که در مکان هاى شهرى زندگى مى کنند و رشد شهرى یعنى افزایش تعداد جمعیت شهرى. هر کدام از این فرآیندها ممکن است در غیاب دیگرى رخ دهد. مثلاً اگر مراکز شهرى و مراکز روستایى، نرخ رشد یکسانى داشته باشند، در غیاب شهرنشینى، ما با رشد شهرى مواجه خواهیم بود و در یک داستان کاملاً متفاوت درخصوص جمعیتى با نرخ رشد منفى در مناطق شهرى و روستایى و البته رشد منفى تر مناطق شهرى _ در غیاب رشد شهرى _ مسئله شهرنشینى ظهور خواهد کرد. دلیل ارتباط نزدیک فیمابین رشد مراکز شهرى و نرخ رشد ملى جمعیت این است که در هر دو مورد، افزایش طبیعى جمعیت، مهمترین عامل رشد محسوب مى شود.
در هر جمعیتى، دو منبع بالقوه رشد وجود دارد. اولى، افزایش طبیعى است مثلاً افزونى زاد و ولد بر مرگ ومیر و دومى، افزایش از طریق مهاجرت. در مورد اغلب جمعیت هاى جهان، تنها تغییرات ناشى از افزایش طبیعى، به حساب رشد جمعیت گذاشته مى شود. اما در برخى دیگر از مناطق، مهاجرت و طبقه بندى دوباره نواحى کشورى نیز منبع مهمى جهت دگرگونى ها در نظر گرفته مى شود. سهم بالاى افزایش طبیعى در قضیه رشد شهرى در مراحل مختلف توسعه، تا حدودى حاصل کاهش اندازه نسبى مناطق روستایى است. یعنى این که مناطق روستایى جهت گسیل و فرستادن تعداد زیادى از مهاجران، هنوز به قدر کفایت بزرگ است و مهاجرت از روستا به شهر قادر است نقش عمده اى در رشد شهرى بازى کند. احتمالاً این نقش از آنچه که در ابتدا به نظر مى رسد، بسیار مهمتر است.
تمرکز مهاجران در گروه سنى جوانان، تاثیر بسزایى در نرخ بالاى افزایش طبیعى جمعیت هاى شهرى دارد بدین طریق که بارورى بعدى مهاجران بر تعداد جمعیت خواهد افزود. ارتباط فیمابین رشد جمعیت و شهرنشینى به شفافیت ارتباط بین رشد جمعیت و رشد شهرى نیست. از آنجا که سطح افزایش طبیعى، عموماً در مناطق شهرى و در مقایسه با مناطق روستایى، در طول قرن حاضر پایین تر بوده است، شهرنشینى عمدتاً پیامد مهاجرت روستائیان به شهرها بوده است. بیشترین تحلیل هایى که درخصوص مهاجرت روستائیان به شهرها صورت گرفته، منبعث از این تلقى است که نرخ بالاى رشد جمعیت، بر منابع روستایى فشار خاصى را وارد مى کند. این وضعیت، کارگران روستایى را، در جست وجوى کار، به مناطق شهرى و به ویژه شهرهاى بزرگ مى کشاند.
نویسنده : زهرا دانسفهانی – از فیلیپ گوست- ترجمه مرضیه سلیمانی
